De Zutphense Kehille in het bijzonder. Een geschiedenis van Joods Zutphen
Op vrijdag 26 maart 2021 is het eerste exemplaar van het boek De Zutphense Kehille in het bijzonder. Een geschiedenis van Joods Zutphen van de hand van Peter Kooij aan mevrouw Manja Pach uit Deventer overhandigd. Mw. Pach stond aan de wieg van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork, het Etty Hillesum Centrum in Deventer en de Dierense sjoel.
Het nieuwe boek is een uitgave van de Stichting Nobilis i.s.m. Historische Vereniging Zutphen. Het verschijnt in eenmalige oplage van 700 exemplaren in een hardcover met leeslint, telt 300 pagina's met 200 illustraties en kost 25,00 euro.
Lezing door mw. Manja Pach bij gelegenheid van de uitreiking van het eerste exemplaar van 'De Zutphense Kehille. Een geschiedenis van Joods Zutpen'.
De geschiedenis van het Joodse leven
Dit boek geeft een overzicht van Joods leven in Zutphen, vanaf de eerste sporen in de Middeleeuwen tot aan de huidige tijd, geplaatst tegenover de ontwikkelingen elders. Tot in de achttiende eeuw gaat het om vermeldingen van enkelingen, te verklaren door de opgelegde beperkingen die toen een nadrukkelijke rol speelden. Dat duurt tot het eind van de achttiende eeuw toen in navolging van de Franse Revolutie ook hier ging gelden: vrijheid gelijkheid en broederschap. Rond 1800 begint de groei van de Joodse gemeente in Zutphen. De stroom van doorgaans arme Joden op de vlucht voor de omstandigheden in Oost-Europa is groot. Het groeiende aantal leden vraagt om opeenvolgende grotere synagoges en voorzieningen en uitbreidingen van de begraafplaats. Verzoeken om steun aan de verschillende koningen, te beginnen met Lodewijk Napoleon, getuigen daarvan. De toename van de gemeenschap zorgt ook voor bloei van het religieuze en culturele leven. De Tweede Wereldoorlog doet zich op alle gebieden gelden maar de geminimaliseerde Joodse gemeente stelt zich direct na de oorlog actief op en ontplooit nieuwe initiatieven. Er komt een nieuwe, kleine synagoge. Dankzij de inzet van velen kan in 1985 de kleine gemeenschap weer gebruikmaken van de negentiende-eeuwse synagoge die tot in de oorlog in gebruik was. Met de Joodse gemeenten van Apeldoorn en Deventer wordt in 2000 de Nederlands Israëlitische Gemeente De Stedendriehoek opgericht.
Nieuw onderzoek
In 1977 gaf Chris Schriks van De Walburg Pers het boek De Joodse gemeente te Zutphen van de hand van S. Laansma uit. Een boekwerk van bescheiden omvang en met een beperkt aantal illustraties. Nu is de geschiedenis van Joods Zutphen door nieuw onderzoek in tal van archieven in den lande verder uitgebreid en uitgediept. De tweehonderd illustraties zijn een verrijking in dit nieuwe boek en nodigen uit tot het lezen van de uitgave. Auteur Peter Kooij kreeg hulp van velen. In het Vooraf in het boek wordt iedereen persoonlijk genoemd maar Renée Koot en Ingeborg van 't Hoff in het bijzonder. In februari 2015 is de eerste stap gezet door de werkgroep Geschiedenis Joods Zutphen (organisator van de Stadswandeling Joods Zutphen) en de Historische Vereniging Zutphen om tot de uitgave van een boek te komen over de geschiedenis van de Joden in Zutphen door de eeuwen heen.
Inhoud
Na het inleidende hoofdstuk Een geschiedenis van Joods Zutphen volgen hoofdstukken over de begraafplaats, over de plaatsen van samenkomst gevolgd door een hoofdstuk met als titel Hak, pak, zak en zaken, maar ook bijdragen over onderwijs en jeugdwerk, over armen, zieken en wetsovertreders, over de Joodse verenigingen, over kunst en cultuur, over de oorlog en tenslotte een hoofdstuk herinneren en herdenken. Het boek wordt afgesloten met een namenlijst van de Joden uit Zutphen en Warnsveld die niet terugkeerden.
Bekijk een hoofdstuk uit het boek
Het boek in de pers
In het maartnummer 2021 van het kwartaaltijdschrift Oer is in de rubriek Aan 't Woord een groot interview opgenomen onder de titel Peter Kooij en de geschiedenis van Joods Zutphen, geschreven door Loek Kemming. Kemming gaat met Peter Kooij uitgebreid in op de wijze waarop de auteur zijn onderzoek voor dit boek heeft verricht.
Wilco de Jong van lokale omroep Berkelstroom interviewt Peter Kooij over zijn boek 'De Zutphense Kehille in het bijzonder. Een geschiedenis van Joods Zutphen'.
Bron: www.berkelstroom.nl.
Auteur: Peter Kooij
Peter Kooij is tien jaar gids geweest van de stadswandeling Joods Zutphen. Met Bart Mendelson schreef hij het boek Dat doe je gewoon. Zutphense onderduikverhalen (2014). Hij verzorgde de redactie en uitgave van de Nederlandse vertaling van het oorspronkelijk in het Hebreeuws geschreven Licht en schaduw (2015), het levensverhaal van Leo Krukziener (de latere Areyh Hazon), waarin deze over zijn Joodse families vertelt en over zijn onderduik in zijn geboortestad Zutphen.
Al in 2004 verscheen van Kooij’s hand In een betere staat en een beter lokaal. De Joodse gemeenschap en synagoge in Delden. Een reactie daarop: ‘Er bestaan veel geschiedenissen van plaatselijke Joodse gemeenschapen. Ze zijn soms nogal knullig samengesteld door niet-historici. Kooij’s boek is daarop een gunstige uitzondering. Hij geeft blijk van een bewonderenswaardige speurzin, hij heeft gewerkt in een groot aantal archieven.’ (voor het hele artikel dat John Löwenhardt schreef)
Kooij is beeldend kunstenaar, waarbij de linoleumsnede de laatste jaren zijn grootste aandacht heeft. (zie www.peterkooijkunst.nl). In het boek De Zutphense Kehille in het bijzonder zijn twee lino’s van zijn hand opgenomen. Regelmatig schrijft hij over kunst. Hij is een van de drie auteurs van de biografie en oeuvrecatalogus over H.W. van de Worp (1849-1941) (2012).
In de tijdschriften Zutphen en GrafiekWereld verschenen o.a. bijdragen over Charley Toorop, Jan Toorop, Conrad Felixmüller, Jeanne Bieruma Oosting, Dick Ket en Dirk Nijland. Het verbaast niet dat in het boek over Joods Zutphen een hoofdstuk Kunst en cultuur is opgenomen, met daarin aandacht voor de schilders Mommie Schwarz, Lex Horn en de tekenaar Jo Spier.
Nobilis uitgever
Het nieuwe boek verschijnt bij de uitgeverij van de Stichting Nobilis in samenwerking met de Historische Vereniging Zutphen. De uitgeverij van Nobilis was in 1985 een gezamenlijk initiatief van de Joodse historicus en dichter Dr. Jaap Meijer uit Heemstede en Pieter Jonker uit Haule. Tot aan de dood van Meijer gaven zij Joodse gedichtenbundels uit. Nobilis richtte zich daarna op de prentkunst in Nederland en keert dus nu terug bij de start. Het nieuwe boek verschijnt met financiële steun van de gemeente Zutphen, Stichting De Verdwenen Stad, NIG De Stedendriehoek, St. Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland, St. Rebekka Grunwald-Wagenaar, Joseph en Sara Spierfonds, Stichting Oude Gelderse Kerken, een bijdrage van een particulier, het Gé Kok Foons en Willem van Buuren.
De vormgeving is in handen van Sijtze Veldema van Stilet Vormgeving, die er ook voor zorgde dat foto's van een matige kwaliteit mooi in het boek kwamen.
Het boek is helaas uitverkocht
Reviews en reacties
Reactie van de heer Jacques Eizenga. Ik ben geboren en getogen in Zutphen, de Kuiperstraat en het Stationsplein.Mijn ouders woonden in Zutphen tijdens de oorlog op Stationsplein 5.Hun beste vrienden waren het echtpaar Hage-Cohen. Ik noemde hen oom Kees, van Cornelis, en tante Ulla, van Juultje [Julie Emma, pk]. Hij was leraar gymnastiek aan het…
Lees verder
Twee verbeteringen door de heer Lex Krukziener. Op bladzijde 107 staat dat in 1910 Mozes Meijer Krukziener naar Zutphen komt. Dat moet zijn Mozes Aron Krukziener (mijn overgrootvader), die op 1 januari 1930 is overleden en op de begraafplaats in Zutphen ligt. De op bladzijde 110 genoemde pettenfabriek zal dan ook niet M.M. Krukziener heten,…
Lees verder
Aanvulling op basis van reacties Eddy van Maarsen. Van Maarsen wijst op de foto’s in het boek op bladzijde 139 van zijn grootvader en zijn broers Philips, ‘maar er ligt een stuk geschiedenis aan vooraf.’ Uit advertenties in de Zutphense Courant en de jaar- en adresboeken van de gemeente blijkt dat Karel Philips, de overgrootvader…
Lees verder
Reactie van Paul Denekamp, onderzoeker van onder andere de familie Spanjaard en schrijver voor het familieblad de Mishpagazette, waar in het voorjaar van 2015 een stuk van zijn hand stond: ‘Onze familie Elzas. Spanjaarden in Zutphen’.Het volgende is ontleend aan zijn e-mails, met een kleine aanvulling (PK). De oudste dochter van onze stamouders Salomon en…
Lees verder
Een foto van de hoog in de voorgevel van de synagoge Dieserstraat aanwezige gevelstenen, voorstellend de stenen tafelen. Deze foto is gemaakt in de jaren tachtig toen de synagoge Dieserstraat werd gerestaureerd. J. Vreman, de maker, klom op de toen aanwezige steigers en kon zo vanuit een ongebruikelijke hoek deze foto maken.
Lees verder
Reactie van John Stienen: Naar aanleiding van het verschijnen van De Zutpense Kehille in het bijzonder heb ik in de afgelopen weken de diverse groepen Joodse patiënten die waren opgenomen of ondergedoken in het Oude en Nieuwe Gasthuis in Zutphen en Warnsveld beschreven op Joods Monument.
Lees verder
Reactie van John Stienen: Ik voeg een dezer dagen het (voorlopig) laatste verhaal toe: Mathilde Judith Alberga-de Vries Robles, die als Sefardische Jodin zowel de ontruiming van Het Apeldoornsche Bosch als die van het Binnengasthuis in Zutphen overleefde, maar alsnog overleed in Zutphen op 1-1-1944 aan ziekte.
Lees verder
Interview door Loek Kemming met Peter Kooij in Oer, Cultuurhistorisch tijdschrift voor Achterhoek en Liemers
Lees verder
De heer W.J. de Wilde wijst op het door hem geschreven boekje Landgoed De Boggelaar in oorlogstijd (2015). Daarin beschrijft hij dat op een eilandje in een vijver op het Warnsveldse landgoed in de oorlog een ‘hut’ was waarin meerdere mensen een schuilplaats vonden. Het was een gegraven hol, bedekt met takkenbossen. De loopplank werd…
Lees verderMocht u willen reageren op de inhoud van het boek, dan kunt u gebruik maken van dit formulier. U kunt aangeven of u akkoord gaat met publicatie ervan op deze website. Publicatie geschied onder vermelding van uw initialen.